KULTUROLOGIJA

Nastavnik: dr Sreten Petrović
Trajanje: 2 semestra (III i IV)
Broj časova: 60 (30+30), (2+0; 2+0)
Šifra predmeta: 2293

Cilj nastave je upoznavanje studenata sa: osnovnim teorijskim problemima kulture; najznačajnijim svetskim kulturama i civilizacijama; kulturom srpskog naroda i problemima kulture u savremenom društvu.
Teorijsko produbljivanje odnosa književnosti i jezika sa kulturom društva omogućava sagledavanje ovih značajnih simboličnih oblika unutar jedinstvenog sistema duhovne kulture, a kada je reč o nacionalnoj književnosti i jeziku, shvatanje uloge i značaja koje ovi oblici imaju u tradiciji i savremenim kulturnim kretanjima. Pomenuta znanja neophodna su i studentima koji izučavaju nacionalni jezik i književnost, kao i onima koji studiraju strane jezike i literaturu.
Izučavanje ovog predmeta podrazumeva interdisciplinarni pristup: primenu filozofskog, antropološkog, kulturološkog, etnološkog, psihološkog i sociološkog metoda.

TEORIJA KULTURE
(1) Kultura i civilizacija. Opšta i posebne kulture; (2) Teorije kulture (funkcionalistička, evolucionistička, organicistička, strukturalistička, difuzionistička, semiološka); (3) Kultura kao sistem simboličkih oblika (umetnost, jezik, mitologija, religija, filozofija i nauka, moral i običaji); (4) Elementarni oblici verovanja (animizam, naturizam, totemizam, fetišizam, magija); (5) Mitologija. Teorije mita (naturalistička, euhemeristička, simbolička, romantička, neokantovska, sociološko-ritualistička, strukturalistička, psihoanalitička); (6) Umetnost, mitologija, religija; (7) Demitologizacija i remitologizacija. Mit, savremena kultura i književnost.

DREVNE KULTURE I CIVILIZACIJE
(8) Pregled "visokih kultura" (Kina, Indija, Egipat, Asirija i Vavilon, Grčka, Rim; civilizacije Inka, Maja, Asteka, Japana; civilizacija i kultura Lepenskog Vira- Balkan); (9) Osnovi svetskih religija (jevrejstvo, hinduizam, budizam, islam, hrišćanstvo). Raskoli u hrišćanstvu. Zapadna i istočna crkva. Bogumili, reformacija i protestantizam; (10) Pravoslavlje i vizantijska kultura.

UVOD U KULTURU SRBA
(11) Kulturna i politička istorija; (12) Jezik, pismenost i književni život. Epska književnost i kulturna samosvest. Crkvena i svetovna arhitektura, slikarstvo i muzika; (13) Osnovi tradicijske kulture. Etnologija i folklor; (14) Rani oblici verovanja (animizam i magija); (15) Osnovi srpske i slovenskih mitologija. Pojam vrhovnog boga (demoni, vile, zmajevi); (16) Pregled osnovnih kultova u drevnoj srpskoj religiji; kult predaka i kult prirode.

KULTURA, KOMUNIKACIJA I JEZIK
(17) Osnovi komunikativnih sistema. Kultura kao komunikacija; (21) Semiotički pristup kulturi, umetnosti i jeziku; (18) Kultura i teorija informacije (jezik, mit i umetnost).

UMETNOST I SAVREMENA KULTURA
(19) Opšte-teorijski pristupi umetnosti i književnosti (filozofija, sociologija i psihologija umetnosti); (20) Pojam umetničke i književne recepcije. Ukus i umetnička kritika; (21) Avangardna umetnost i trivijalna književnost; (22) Kič, šund i masovna kultura; (23) Umetnost u postmodernom vremenu.

ISPITNA PITANJA:

Iz prvog kursa: TEORIJA KULTURE I CIVILIZACIJE

1. Istorija pojmova „kulture“ i „civilizacije“
2. Evolucionistička, metafizička i psihoanalitička teorija kulture
3. Teorija simbola; alegorija i znak
4. Frejzerov o magiji, religiji i nauci. Pričard: Kritika Frejzera
5. Magija i religija prema teoriji Malinovskog i Dirkemu. Kult i obred
6. Lisjen Levi Bril: Misticizam i „primitivni mentalitet“. Animizam i animatizam; manizam i totemizam
7. Nastanak civilizacija. Pismo. Odlika kultura Istoka i Zapada. Tipologija kultura
8. Pretpostavke kulture drevnog Egipta
9. Kultura Kine. Taoizam i Konfučijanstvo
10. Kultura i religije Indije
11. Civilizacija Lepenskog Vira
12. Kultura i umetnost Grčke
13. Odlike kultura Istoka i Zapada. Odlika duhovnih, monoteističkih religija. Osnovi hrišćanske religije
14. Vizantijska civilizacija. Teološki spor istočne i zapadne crkve. Umetnost u pravoslavlju
15. Islamska kultura i civilizacija. Umetnost u islamu. Shvatanje muzike
16. Uvod u kulturnu istoriju Srba
17. Doseljavanje na Balkan, stvaranje države
18. Društveni odnosi, pravni poredak i zakonodavstvo. Prijem hrišćanstva. Značaj Svete Gore
19. Isihazam i monaštvo. Jeresi u pravoslavlju. Bogumilstvo. Istorija Pećke patrijaršije i Karlovačke mitropolije
22. Srpski jezik i pismo u srednjem i novom veku. Vukov značaj
21. Uvod u slovensku i srpsku mitologiju
22. Kako se odnosi trojstvo: Mit, Kult i Ritual? Religija i magija; ritual i običaj
23. Opšte određenje žrtvenog obreda
24. Teorija žrtvenog obreda Rene Žirara. Žrtvenici i hramovi
25. Izvori za rekonstrukciju mitologije. Pisani dokumenti, hronike, običaji, mit, narodna književnost, toponomastika
26. Pojam animizma i demonologije. Shvatanje duše i duhova u srpskoj mitologiji. Pojam reinkarnacije. Religija i kult kamena
27. Religija i kult prirode (kult drveta, biljaka, vatre, izvora)
28. Kult životinja i demonska bića. Zmija, zmaj, vuk, pas i konj u srpskoj demonologiji
29. Demonska bića u slovenskoj i srpskoj mitologiji (petao, vampir, veštica, mora, aždaja, vile)
30. Pojam boga kod slovenskih naroda. Način sahranjivanja
31. Čajkanovićeva teorija o vrhovnom bogu srpskog panteona.
32. Drevna božanstva slovenskih naroda (Svetovid, Triglav, Trojan, Perun, Volos)
33. Alegorijski metod tumačenja epskih struktura. Običaji iz godišnjeg ciklusa
34. Antropološki ciklus. Rođenje deteta, krštenje i strižba. Svadbeni i pogrebni običaji
35. Slave i zavetine. Mitološko-magijski smisao „babe“. Narodni sud: Prokletije i lapot

Iz drugog kursa: UMETNOST, MITOLOGIJA I CIVILIZACIJA

1. Teorijski pristupi umetnosti. Sociologija, psihologija i filozofija umetnosti. Ervin Panovski: Struktura umetničkog dela
2. Estetska i književna recepcija. Vrednost i vrednovanje. Struktura estetskog akta
3. Pojam ukusa i pojam kritike. Sudovi ukusa i kritičko prosuđivanje
4. Teorije umetničke recepcije. Kantova tipologija ukusa i stilova
5. Estetika lepog i estetika ružnog. „Uživanje“ i „uosećavanje“ u psihoanalitičkoj estetici
6. Pretpostavke modernog ukusa. Oblici modernog ukusa
7. Konformistički ukus i masovna kultura. Shvatanja A. Mola i L. Gica
8. Avangardistički ukus i moderna umetnost. Teorija avangarde R. Pođolija i E. Joneska
9. Tradicionalistički ukus i realistička umetnost. Kritika modernog ukusa
10. Umetnost u hrišćanstvu. Sistem etičkih i društvenih vrednosti
11. Pojam mita; mit i umetnost. Funkcije mita
12. Opšte teorije mita. Metodi tumačenja mita
13. Šeling: Filozofija mita, pojam „nove mitologije“. Umetnost i mitologija
14. Psihoanaliza i mit. Frojdova teorija mita i kritika njegovih shvatanja
15. Jungova teorija simbola, mita i arhetipa. Poezija i simbol. Kritika Junga
16. Ernst Kasirer: Filozofija simboličkih formi kulture
17. Klod Levi Stros: Strukturalistički pristup mitu
18. Klod Levi Stros: Analiza mitskog kompleksa „Edip“ i tumačenje toga mita
19. Bloh: Filozofija kulture, arhetipa i mita
20. Demitologizacija i remitologizacija. Mit i moderna književnost
21. Meletinski: Analiza prisustva mita u romanima T. Mana i Dž. Džojsa
22. Mit u nacizmu. Mit, masovna kultura i kič
23. Književnost u srednjem veku. Crkvena i narodna književnost. Poetika i estetika
24. Književnost u novom veku
25. Arhitektura u srednjem veku. Osnovni stilovi. Objasniti na priloženim slikama
26. Manastiri i crkve srpskih vladara. Slikarstvo
27. Srpsko slikarstvo novoga veka

NAPOMENA:
Ispit je usmeni i sastoji se od dva pitanja na jednoj papiru, koja student bira neposredno na samom ispitu. Student je obavezan da za treće pitanje referiše o pročitanoj knjizi – po slobodnom izboru (prema spisku koji je u nastavku naveden).

OSNOVNA LITERATURA:

1. Sreten Petrović, Kulturologija. II dopunjeno i izmenjeno izdanje. Čigoja, Beograd, 2005
2. Jasna Janićijević, Komunikacija i kultura. Novi Sad, 1999
3. Zorica Tomić, Muški svet. Cepter, Beograd, 2001

LITERATURA ZA TREĆE IZBORNO PITANJE:

1. Horkheimer Madž/Adorno, Dijalektika prosvetiteljstva. Sarajevo, 1989
2. Bandić, Dušan, Tabu u tradicionalnoj kulturi Srba. Beograd, 1980
3. Vatimo, Đani, Kraj moderne. Svetovi, Novi Sad, 1991
4. Genep, Van, Obredi prelaza. Srpska književna zadruga. Beograd, 2005
5. Gerc, Kliford, Tumačenje kulture. XX vek, Beograd, 1998, 1 knjiga (str. 1-174)
6. Gic, Ludvig, Fenomenologija kiča. XX vek, Beograd, 1979 ili 1990
7. Daglas, Meri, Čisto i opasno. XX vek. Plato, Beograd, 1993
8. Daglas, Meri, Prirodni simboli. Svetovi, Novi Sad, 1994 (str. 149-221)
9. Dvorniković, Vladimir, Karakterologija Jugoslovena. Prosveta Beograd, Niš, 1990
10. Đorđević, Tihomir, Naš narodni život. Prosveta, Beograd, 1984
11. Đorđević, T., Veštica i vila u našem narodnom verovanju i predanju. Narodna biblioteka Srbije, Dečje novine, Beograd, 1989
12. Eriksen, Tomas Hiland, Tiranija trenutka. Bibl. XX vek, Beograd, 2003
13. Žirar, Rene, Nasilje i sveto. Književna zajednica Novog Sada, 1990
14. Zečević, Slobodan, Mitska bića srpskih predanja. „Vuk Karadžić“, Beograd, 1981
15. Jung, K.G., Psihološke rasprave. Tom IV. U: Izabrana dela. Novi Sad, 1977
16. Cassirer, Ernst, Ogled o čovjeku. Zagreb, 1978
17. Kloc, Hajnrih, Umetnost u XX veku. Moderna – Postmoderna – Druga moderna. Novi Sad, 1995
18. Kun, N.A., Legende i mitovi stare Grčke. Sarajevo,1963
19. Leže, Luj, Slovenske mitologije. Grafos, Beograd, 1984
20. Ling, T., Istorija religije istoka i zapada. Beograd, 1990
21. Mol, Abraham, Kič – umetnost sreće. Gradina, Niš, 1973
22. Malinovski, Bronislav, Magija, nauka, religija. Prosveta, Beograd, 1971
23. Meletinski, J., Poetika mita. Nolit, Beograd, 1985
24. Neveljeva, S.N., Staroindijska mitologija. Dečja knjiga, Beograd, 1990
25. O krsnom imenu. Zbornik. Prosveta, Beograd, 1985 (str. 7-151)
26. Obolenski, Dimitrij, Šest vizantijskih portreta. SKZ, Prosveta, Beograd, 1991 (str. 21-45, 121-175)
27. Petrović, Sreten, Mitologija raskršća. U: Srpska mitologija. (knjiga IV). Niš, 2000
28. Petrović Sreten, Kič kao sudbina. Čigoja, Beograd, 2006
29. Petrović Sreten, Srpska mitologija u verovanjima, običajima i ritualu. Narodna knjiga, Beograd, 2004 (str. 11-158)
30. Pođoli, Renato, Teorija avangardne umetnosti. Nolit, Beograd, 1975
31. Prop, Vladimir, Historijski koreni bajke. Sarajevo, 1990
32. Sapir, Edvard, Ogledi iz kulturne antropologije. XX vek, BIGZ, Beograd, 1974
33. Smit, Antoni D., Nacionalni identitet. XX vek, Beograd, 1998
34. Stros, K. L., Totemizam danas. Nolit, Beograd 1979
35. Suzuki/From, Zen budizam i psihoanaliza. Nolit, Beograd, 1969
36. Trojanović, Vatra u običajima i životu srpskog naroda. Prosveta, Beograd, 1990 (str. 9-70, 208-228, 284-286, 297-373)
37. Filipović, Milenko, Trački konjanik. Prosveta, Beograd,1971 (str. 7-24, 98-169, 246-272)
38. Frejzer, Džems, Zlatna grana. I-II knjiga (1 poglavlje po izboru). BIGZ, Beograd 1992
39. Frojd, Zigmund, Iz kulture i umetnosti. Izabrana dela, V tom. Novi Sad, 1969
40. Fung Ju-Lan, Istorija kineske filozofije. Nolit, Beograd, 1971
41. Hamilton, Malkom, Sociologija religije. Clio, Beograd, 2003 (str. 5-203)
42. Čajkanović, Veselin, Stara srpska religija i mitologija. (V tom), SKZ, Beograd, 1994
43. Čajkanović, Veselin, O vrhovnom bogu u staroj srpskoj religiji. (III tom), Beograd, 1994
44. Šeling, Filozofija umetnosti. BIGZ, Beograd, 1989
45. Špengler, Osvald, Propast Zapada. Književne novine, Beograd, 1989